Kinamiut Issittumi aatsitassarsiortitseqatigiiffiisa pingaarnertut pilersaarutit piumasaminnik iluarsartuuppaat

Issittumi aatsitassarsiornermik suliniutini Kinami Naalagaaffiup piginneqataaneranik ujarlerneq uparuagassanik pingaarnernik arajutsineruvoq aamma Kinami suliffeqarfiit politikikkut oqalullaqqissusaat putusaarinerusinnaavoq. Nunani killerni suliffeqarfiit ilaasa Kinamut atassuteqarnertik soqutaanngitsutut eqqartortarpaat, kisianni nunani killerni suliffeqarfiit Kinami peqatiminnik amerlanertigut pinngitsoorsinnaasanngillat.

Kinami suliffeqarfiit ilaatigut Naalagaaffiup ingerlataqarfianut aaqqissuussaalluartumut ilaasutut nunat killiit attaveqaataanni oqallisigineqartarput. Taamaanngilaq, kisianni aamma tapersersorteqaratik imaluunniit ikiorteqaratik nammineq kisimik akiuuttussanngorlugit imminneerneqanngillat. Akerlianilli, nammineq suliffeqarfimminni salliutitatik malittarpaat ilutigalugulu Naalagaaffimmi politikkit tapersersuisut aqqutigalugit periarfissat kajumigalugit atorluartarpaat.

Naalagaaffimmik sunniivigeqatigiinnerit aamma ilanngutitaanerit suliffeqarfiit assigiinngitsut akornanni allanngorarpoq. Chinese Communist Party (CCP) Kinami Kommunistit Partiiat katitigaalluinnartunik aqutsinissamut sakkussaqarput taakkulu aningaasaliinermut pilersaarutit aalajangersimasut qulakkeernissaannut periarfissiipput. Naalagaaffiup akulerunnissaata ilimanassusaa allanngorarpoq tassunga apeqqutaapput nioqqutissaq pineqartoq kiisalu nunarsuarmi tamarmi naalakkersuinermik ingerlatsinermi pissutsit. Taamaattoq, aqutseriaaseq salliutinneqartoq tassaavoq politikkit nalinginnaasut Naalagaaffiup anguniagaannut tuniseqataanissamut suliffeqarfinnik kajumissaasut atulersinnissaat.

Kajumissaarutit pingaarnerit nunap iluani ineriartortitserusunnermit pilersinneqarput soorlu ukiunut tallimanut pilersaarutini aalajangersarneqarsimasuni, taakku killiffimmit nalinginnaasumit immikkoortunut aalajangersimasunut killiffinnut ingerlapput. Assersuutigalugu, ”suliffisuaqarfiit nutaat pillugit periusissatut pilersaarusiatut” taaneqartartut ineriartortinnissaannut - siunissami aningaasaqarnerup aamma aningaasaliinerup ineriartornissaannut ingerlatitsinermik pisariaqartumut pingaaruteqarluinnartutut nalilerneqarsimasut teknologiit nutaaliat (high-tech) arfineq sisamat imminut atasut ineriartortinnissaannut Kina suliffissuaqarnermut politikkeqarpoq.

Suliffissuaqarfiit arlallit taakku ineriartortinnissaannut pingaaruteqarluinnartutut aatsitassat qaqutigoortut nutaaliaalluinnartut aamma nioqqutissiat suussuserneqarsimapput. Ilutigalugulu Kinami naalakkersuisut aatsitassat qaqutigoortut ”periusissatut pilersaarusiani aatsitassatuinnaanngitsoq” kisianni aamma ”aatsitassatut iluanaarutaasinnaasutut” immikkortissimavaat pissutigalugu piviusumik Kina kisermaassisuummat.

Aatsitassarsiorneq aamma suliareqqiineq taamaammat aatsitassarsiorsinnaanerup killilersugaanera pillugu malittarisassanit aqunneqarput tassanilu taamaallaat ingerlatseqatigiiffiit annerpaat sisamat Naalagaaffimmit pigineqartut aatsitassarsiorsinnaatinneqarput. Malittarisassat taakku Kinami suliffeqarfiit ilaannut, nunani killerni aatsitassarsiortitseqatigiiffinnik peqateqarneq aqqutigalugu nunani allani aatsitassanik qaqutigoortunik isumalluutinik qulakkeerinninnikkut, aatsitassarsiorsinnaanerup killilersugaaneranik avaqqutsinissamik kajumilersitsisimapput.

Qitiusumik pilersaarusiorneq aallaavigalugu tamanna pilersuinermi ataqatigiit ilaannit qaffasinnerusumik suliariumannittussarsiuussinermut periarfissiisimavoq. Taamatut nunap iluani isumalluutit atatiinnarneqarsinnaapput aamma aatsitassanik qaqutigoortunik aatsitaasarsiornermit mingutsitsinerup ilaa nunanut allanut nuunneqarsinnaavoq ilutigalugu Kinami suliffeqarfissuit aatsitassanik qaqutigoortunik pisariaqartitaat qulakkerneqarlutik.

Nunani killerni aatsitassarsiortitseqatigiiffinnut Kinami suliffisuarnik aamma aatsitassanik qaqutigoortunik suliareqqiinermi aatsitassanik qaqutigoortunik akulinnik nioqqutissiornermi, s. i. atajuartumik kajungerisut paasisimasaqarluarnerannillu suli pinngitsoorneqarsinnaanngillat. Nioqqutissanik ”periusissatut pilersaarusiani pisariaqartutut” nalunaaqutsiinerup Kinami suliffeqarfinnut aatsitassanik qaqutigoortunik nunani allani ujartuinissamik periarfissiivoq tassami suliffeqarfiit suliniutaat Naalagaaffimmi anguniakkanut tuniseqataasut tunngavilersuutigineqarsinnaammata.

Tapiissutit unammissutaatillugit oqaatsit sakkugilluarneqartarput

”Nunarsuaq tamakkerlugu siaruarnissamut” politikki, 1990-ikkut naalernerani saqqummiunneqartoq, suliffeqarfiit nunani allani aningaasaliinissaannut kajumilersitsivoq. Kisianni aningaasaatit anianerannik sakkortunerusumik aqutsinerup kingunerisimavaa suliffeqarfiit aamma naalakkersuisut ingerlatsivii maannakkut Naalagaaffiup aningaasaliissutai ikiliartuinnartut pillugit imminnut unamminerat.

Ukiuni 2006-mit 2013-imut aatsitassarsiornermi ”piffissap alliliiffiusup aningaasarsiornikkut siuariartorfiusup” nalaani aningaasaliinerit arlalissuit maangaannarnerisa kingorna niuernermi pilersaarummik aningaasaqarnikkut patajaatsumik saqqummiussinissaq pingaaruteqaleriartorsimavoq, kisianni suliffeqarfiit aamma politikikkut anguniakkanut allanut qanoq tuniseqataanertik saqqummersinniartarpaat. Politikikkut oqaaseqaatit Naalagaaffiup salliutitaannik suliffeqarfinnut paasissutissiipput taamatullu sunniiniarluni sinaakkusiinissamut periarfissiillutik.

Kinami aatsitassarsiortitseqatigiiffiit siusinnerusukkut siullertut Kinap suliffissuaqarnermik ineriartortitsinissamut salliutitai aamma atortussiassat atortussiassallu aatsitassanit pisut assigiinngitsut piumaneqarneri tunngavigalugit sammisaqarsimapput. Kisianni sunniiniarluni sinaakkusiineq iliuusissatut pilersaarutinut naleqqusarneqarsinnaavoq immikkoortortat allat politikkii toraarniarlugit. Ukiut qulikkaat kingulliit, Issittoq Kinami nunanut allanut politikkimi suliniutini pingaarnernut ilanngussimavoq. Issittoq maannakkut Nunami imaanilu niuernermi aqqutinut suliniummut (Belt and Road Initiative (BRI)) ilaavoq tassaasoq ”Issittumi Siilikip Aqqutaa”.

Anguniakkamut annerusumut ”Imaani Pissaanilissuanngornissamut” sakkut ilagaat ”Issittumi Pissaanilissuanngornissaq”. Kinami Naalagaaffiup aamma Issittumi nunat, immap iternanut, avataarsuanut aamma internettimut ilanngullugit ”periusissatut pilersaarutinut killeqarfittut nutaatut” klassinut immikkoortitersimavai: akunnerit pissaanilissuit isumalluutit pillugit aamma nunarsuaq tamakkerlugu politikikkut sunniuteqarniarlutik unammillerfigisaat, tassani Naalagaaffittut namminersortuuneq assortuussutaasarpoq imaluunniit nalunarluni aamma tassani Kinap nunarsuaq tamakkerlugu malittarisassat ileqqullu allanngortinniartarpai. Suliniutit taakku tamakkerlutik Naalagaaffimmit tapiissutit qaffanneranik malitseqarsimapput.

Aningaasaliinerit nunarsuup ilaani sumiiffinni tamani nammineq politikikkut aningaasarsiornikkullu nalorninartortaqartarput. Taamaammat Naalagaaffimmit tapiissutit qularnanngitsumik Issittumi suliniutinut immikkut pingaaruteqarput, suliniutini taakkunani asseqanngitsumik ingerlasussanik piareersaanermi aqutsinermilu, avatangiisini aamma teknikikkut pissuanartut pilersinneqartut pissutigalugit. BRI-p takkunnera suliffeqarfinnut nunarsuup ilaani periusissatut pilersaarusiat malillugit pingaaruteqartuni suliniutiminnut annertunngitsunut aningaasaliillutik tapersiisussanik ujartuisunut periarfissiivoq. Ilutigalugu, aatsitassarsiortitseqatigiffiit ilaat salliutinneqartutut nalunaarutigineqartunut ilanngupput tassunga Issittup aamma nunanut allanut politikini suliniutit allat ilanngunnerisigut.

Kinami aningaasaliisartut nunanut allanut politikkimi salliutitaat peqataanerminnut tunngavilersuutigisinnavaat. Nunat killiit aamma Kinap aatsitassarsiornermi salliutitaanni assigiinngissutit puiguinnarneri, iliuusata pissutaannik qarsupittumik paasinninnermik kinguneqarsinnaapput. Canadap Issittortaani kuultisiorfimmik Shandong Gold-ip pisiniarluni neqerooruteqarnera pillugu eqqasuuteqartut ilaat isumaqarput, suliniut Issittumi Kinami Naalagaaffiup anguniagaa Issittumi Siilikip Aqqutaanik tunngavilliiniarnerusoq.

Taamaattoq Kinami Naalagaaffiup kuulti isumalluutitut ”periusissatut pilersaarusiani pisariaqartutut” immikkortissimavaa, nioqqutissaq taanna pillugu nunani killerni isummat akerliannik. Taanna ima paasineqarsinnaavoq, Naalagaaffiup isumalluummik soqutiginninneranit kajumissaarutit suliffeqarfimmut aamma pingaaruteqaruteqarsinnaasimasut.

Sunniiniarluni sinaakkusiineq kingunerluppoq, kisianni pilersuinermi ataqatigiit ataannarput
Kinami suliffeqarfiit Naalagaaffiup anguniagaannik suliaqarlutik imminnut nittarsaannerat, killiffinni arlalinni assigiinngitsuni kingunerluttutut isikkoqarpoq. Kinamiut Issittumi aamma sumiiffinni allani takkussuunnerat ataqatigiissaarneqartutut isikkoqarsinnaavoq piuviusumi taamaavinngikkaluartoq. Assersuutigalugu Amerikamiut Nunanut Allanut Ministerisimasaat Mike Pompeo 2019-imi Issittumi Ministerit Ataatsimiinneranni Kinami ingerlatat tamakkerlugit - Naalagaaffimmit imaluunniit Naalagaaffimmiinngitsumit, innuttaasunit imaluunniit sakkutuunit pinersut apeqqutaatinnagit - Kinamiut ataqatigiissaarluakkamik nunarsuup ilaannut takkusuunneratut isigai. Taama isiginninnerup tupaallannartup, kinguneraa nunani killerni Naalagaaffiit ataqatigiimmik aaqqissuussinernut nunanit allanit toqqaannartumik aningaasaliiniartunik isumannaallisaanikut misissuinernik aallartitsinerat taakku killiffimmit nalinginnaasumit immikkoortunut aalajangersimasunut killiffinnut ingerlapput.

Amerlasuutigut pisariaqartuupput kisianni aamma suliniutit neriunaateqarnerannut akornusiisinnaapput aningaasaliineq aamma teknologii allani pissarsiarineqarsinnaanngikkaangat.
Aammattaaq, Kinami suliffeqarfiit nunani allani aningaasaliinermi iluanaaruteqarnissamik kissaataat nunanilu killerni suliffeqarfiit pilersuinermi ataqatigiinnut Kinamit aqunneqartunut atassuteqarnermik aningaasaliisartuminnut nittarsaassinissamik pisariaqartitaat naleqqussimapput. Kisianni Kinap aamma nunat killiit akornanni atassuteqarnerit ilungersunarsinerat Kinamiunik peqateqarnermik nittarsaassinissaq nangaanartoqalersimavoq.

Kinamilu Naalagaaffiup attaveqqataanni siorasaarinerit Kinap aatsitassanik qaqutigoortunik aamma periusissatut pilersaarusiani aatsitassanik allanik pilersuinermi ataqatigiinnik nakkutigisaqarnerup sakkutut atorneqarnera - siornatigut taamaaliortartutut pasilliutigineqartarsimasut - Kinamiut peqataatinneqarnerisa naleqartinneqarnerat suli artukkerneqarnerusimavoq. Tamatuma kinguneranik, suliffeqarfiit ilaasa suliniutiminni Kinamik peqateqarnertik soqutaanngitsutut eqqartortarpaat, massa allat pilersuinermut ataqatigiinnut ”Kinamut atanngitsunik” peqataanertik imaluunniit tuniseqataasinnaanertik nittarsaattaraat, massa pilersuinermi ataqatigiit taamaattut piffissaq qaninnerusorluunniit eqqarsaatigalugu piviusorsiortuunngikkaluartut.

Illuatungaatigut, Beijingimi aqutsisut ilisimalluarpaat qanoq nunaminni nunanut allanut politikikkut periusissatut pilersaarutit aamma suliffissuaqarnermut politikkit nunani killerni eqqartorneqartarnersut aamma eqqartorneqarneq allanngortinniarlugu sulissuteqalersimapput. Assersuutigalugu suliffeqarfiit Made in China 2025 innersuutissanngikkaat piumaffigineqarsimapput. Aamma kimiigiserput Nunami imaanilu niuernermi aqqutinut suliniut (Belt and Road Initiative (BRI)) ”suliniutitut” innersuussutigineqartassasoq ”periusissatut pilersaarusiatut” pinnagu, pissutigalugu oqaaseq ”periusissatut pilersaarusiap” nassatarimmagu ataqatigiissaakkamik aaqqissuussamillu pilersaarusiornikkut iliuuseqarneq taamatullu nunani killerni eqqasuutigineqarnissaa ilimanarnerummat.

Illuatungaatigut, Xi Jinpingimit sukannernerusumik aqutsinerup ataani, suliffeqarfiit pisortat salliutitaannut angusaqarluarusunneranullu naleqqiullugit annertunerusumik ingerlataminnik tunngavilersuisariaqarlutik misigimasinnaapput, Naalagaaffimmit tapiiffigineqarnissaq kisiat eqqarsaatiginagu kisianni aamma Naalagaaffiup sipaarniuteqarnissaa ingalassimaniarlugu. Allaat ima ingasatsigisumik oqallorinneq aamma imminut taajorneq oqaasiinnaallutik iliuutsinik malitseqanngitsut, Kinami suliffeqarfiit - pinerit tamaasaanngitsoq, sumi tamaaniunngitsoq, kisiannili annertusiartortumik - Naalagaaffiup salliutitaannut tuniseqataasarput, massa toqqaannartumik taamaaliornissaminnik naalakkerneqanngikkaluarlutik.

Oqallorinneq eqqaassanngikkaanni, Kinami teknikikkut atortorissaaruteqarneq aamma pilersuinermi ataqatigiit suli nunarsuaq tamakkerlugu sallersaapput, aamma nunani killerni suliffeqarfiit pilersuinermi ataqatigiit taakku attaveqarfiginerannik qulakkeerinninnissaq pisariaqartippaat tamannalu Kinamiut suliniutinut peqataatinneqarnissaannut suli ingerlatitsisuuvoq pingaarneq. Aatsitassarsiorfinnik piginnittuuneq aatsitassanit atortussiassat sumi suliareqqinneqarnissaannut nammineerluni pingaaruteqanngilaq. Suliffissuaqarnerup piumasaqarnera aamma pilersuinerup qulakkeerneqarnernissaa atortussiassanik annertuumik suliareqqinneqarsimasunik aamma nioqqutissanik nutaaliaalluinnartunik pisariaqartitsinerupput atortussiassanut suliarineqanngitsunut naleqqiullugit.

Isumannaallisaanikkut misissuinerit Kinami Naalagaaffiup imaluunniit ingerlatsisut Naalagaaffimmit piginneqataaffigineqartut aatsitassarsiorfinnik nunarsuup ilaanni mianernartuni soorlu Issittumi tigusinissaannut akuersinermi nunarsuaq tamakkerugu politikikkut aarlerinatut ukkatarineqartarput. Taamaattoq, pilersuinerup isumannaatsuunissaa eqqarsaatigalugu, Kinamiut aatsitassarsiorfinnik piginnittuunerat immaqa CCP-ip ilitsersuineratigut pingaaruteqannginneruvoq suliareqqiinermik aamma nioqqutissiornermik nakkutilliinermut naleqqiullugu.